Taj Mahal

Gelegen aan de oevers van de Yamuna, in de deelstaat Uttar Pradesh, bevindt zich de stad Agra. Tientallen jaren was Agra een petrochemische industriestad, gekenmerkt door ernstige luchtvervuiling. Dit tastte uiteindelijk het grootse monument aan waarvoor Agra eigenlijk bekend stond: de Taj Mahal. Tegenwoordig wordt de bouw van nieuwe fabrieken tegengehouden en worden ze zoveel mogelijk verplaatst, weg van de Taj Mahal.

De Taj Mahal wordt ook wel eens het grootste monument voor de liefde genoemd. Het is namelijk een mausoleum dat Sjah Jehan voor zijn overleden vrouw Mumtaz liet bouwen. Zij stierf in het kraambed tijdens de bevallng van haar 14e kind. De bouw duurde maar liefst 17 jaar (1631 - 1648) en vormde een serieuze aanslag op de financiën van het toenmalige Mogolrijk. Van die 17 jaar zouden er 11 besteed zijn aan de bouw van het mausoleum zelf, de overige 6 aan de poorten, muren, moskee en bijgebouwen.

Overigens ligt Mumtaz niet begraven in de Taj Mahal, het is "slechts" een grafmonument. Binnen in het momument staat, precies in het midden onder de koepel, een zogenaamde cenotaaf, een grafsteen voor iemand die elders begraven ligt.

De beste tijd om de Taj Mahal te bezoeken is vroeg (erg vroeg) in de ochtend. De temperaturen zijn dan nog aangenaam en het is er nog niet druk. Je moet er wel rekening mee houden dat je gefouilleerd wordt, want hoewel de Taj Mahal een graftombe is, bevindt zich op het complex ook nog een moskee en is het in deze tijden een mogelijk doelwit voor extremisten. Het complex is overigens gesloten voor toeristen op vrijdag, de rustdag voor moslims en tevens de dag waarop de moskee gebruikt wordt.

De ingang aan de zuidzijde is de toeristeningang, en biedt 's ochtends een spectaculaire introductie tot de tombe wanneer de zon vanuit het oosten op de witte koepel schijnt. Hoewel het slechts een poort is biedt het al een voorproefje van het mausoleum zelf: de ingang en alle bogen in de façade zijn omlijst met een inlegwerk van halfedelstenen in wit marmer (pietra dura). De rechthoekige omlijsting van de poort bevat gecalligrafeerde koran teksten, de overige versieren zijn geometrische patronen en bloemen; de islam verbiedt afbeeldingen van mensen en je zult dan ook nergens een afbeelding van bijvoorbeeld Mumtaz aantreffen.

De nadruk op geometrische patronen beperkt zich niet alleen tot de versieringen. Het hele complex is supersymmetrisch aangelegd: het noordelijke en zuidelijke poortgebouw zijn spiegelbeelden van elkaar; de tuin is symmetrisch en het mausoleum is vierzijdig symmetrisch. Naast het mausoleum bevindt zich de moskee die aan de andere zijde door het gasthuis gespiegeld wordt (men vermoedt dat het gasthuis juist om de symmetrie van het complex te behouden gebouwd is). De grafsteen van Mumtaz bevindt zich exact in het midden van het mausoleum.

Slechts één dingetje verbreekt de symmetrie: de cenotaaf van Sjah Jehan zelf. De steen staat links van die van Mumtaz en is ook beduidend kleiner. De reden hiervoor is onenigheid binnen de familie. In 1658 sloot zijn zoon Aurangzeb hem op in het Agra Fort en besteeg, na zijn broers te hebben gedood, zelf de troon. Aurangzeb schijnt zijn vader nooit echt gemogen te hebben en toen deze in 1666 in gevangenschap stierf werd er voor hem in de Taj Mahal een kleinere steen naast die van Mumtaz geplaatst, opzettelijk de meticuleuze symmetrie verstorend.

Zijn de moskee, poort- en bijgebouwen nog voor een belangrijk deel uit rode zandsteen opgetrokken, het mausoleum is geheel bekleed met witte marmer. De vier op kleine minaretten lijkende torens zijn eveneens van witte marmer en leunen een heel klein beetje naar buiten, dat wil zeggen weg van het mausoleum. Een eventuele aardbeving zou de torens daarom naar buiten doen vallen, zo hoopte althans de architect.

Het gehele mausoleum staat op een marmeren verhoging waar niet met schoenen op gelopen mag worden. Gebruikelijk is dan dat men de schoenen uittrekt en op sokken of met blote voeten verder gaat. Nou is het doorgaans zo warm dat sokken te veel van het goede zijn, maar de zon warmt het marmer zo snel op dat het gewoon brandt aan de voeten van wie het niet gewend is. Dus worden er plastic slofjes aan de bezoekers uitgedeeld.

Pietra dura is een techniek waarbij halfedelstenen zoals onyx (zwart), lapis lazuli (blauw) en malachiet (groen) precies op maat geslepen worden en in daarvoor uitgebeitelde en uitgeslepen verdiepingen in een marmeren ondergrond ingepast en vastgezet worden. De hele Taj Mahal is overdadig versierd met deze techniek en hij was vroeger zelfs nog uitbundiger versierd. Verwaarlozing en diefstal door de eeuwen heen heeft veel versieringen doen verdwijnen, maar er is nog genoeg van over om de Taj Mahal tot één van de huidige wereldwonderen te kunnen rekenen. Elke versiering in of op de Taj Mahal is inlegwerk. Zowel de bloemenpatronen langs de basis van het mausoleum, als ook de kalligrafische koranteksten rond de monumentale ingang; niets is geschilderd. Ook nu nog wordt er in en rond Agra nog veel pietra dura werk gemaakt, vooral voor de talloze toeristen die de stad aandoen. Van kleine snuisterijen zoals doosjes en presse papiers tot grotere werken zoals salontafels, alles is verkrijgbaar met inlegwerk.

Naar verluid zou één van de redenen van Aurangzeb om zijn vader af te zetten de verspilling van staatsgelden zijn geweest. Zoals al eerder opgemerkt was de bouw van de Taj Mahal een aanslag op de staatskas geweest en Sjah Jehan had een tweede geldverslindend project in gedachten, namelijk zijn eigen mausoleum: de Zwarte Taj Mahal. Het had het spiegelbeeld moeten worden van de witte Taj Mahal aan de overkant van de Yamuna rivier. Hoewel dit verhaal niet helemaal zeker is, doet een blik over de Yamuna vanaf de Taj Mahal wel geloven dat het waar zou kunnen zijn. Er is plaats genoeg en het lijkt er zelfs op dat de bouw al begonnen was, getuige een klein torentje en wat muren.

Vergeleken met het mausoleum zijn de moskee en zijn spiegelbeeld, het gasthuis aan de andere kant, relatief bescheiden versierd. Toch zijn ook hier de versieringen van hoge kwaliteit en met veel liefde voor detail uitgevoerd. Net als de muren van het complex en de poortgebouwen zijn ze goeddeels gebouwd met rode zandsteen die in de omgeving veel te vinden is.